Það er sorglegt sjá eftir góðum drengjum sem falla fyrir eigin hendi í fangelsi vegna sinnuleysis og það er enn sorglegra að verða vitni að hvað sumum starfsmönnum Fangelsismálastofnunar er skítsama um sína skjólstæðinga. Í þeirra augum er fangi bara launaseðill. Ég er búinn að þvælast í þessu kerfi síðustu 25 árin, ég get ekki sagt að ég sé stoltur af því, en þetta er staðan. Ég upplifi sífellt sömu mannvonskuna og mannfyrirlitninguna og þegar Kristján Stefánsson var forstöðumaður Litla-Hrauns. Hann átti fullt í fangi með eitt fangelsi og það að Halldór Valur Pálsson skuli vera forstöðumaður yfir þremur er algjörlega galið. Hann hefur engan metnað þegar kemur að föngum. Það er ekkert gert fyrir skjólstæðinga eða aðstandendur, Núll!

Ég er búinn að vera í einu af þessum þremur fangelsum í 5 mánuði og hef ekki ennþá séð Halldór Val, og hann er titlaður forstöðumaður! Er ekki kominn tími til að breyta? Það er svo margt sem hefur farið aflaga, ég ætla ekki að kenna neinum um það, en ábyrgðin er forstöðumannsins. Þegar Margrét Frímannsdóttir var forstöðumaður Litla-Hrauns og Sogns var annar háttur. Jújú, sumt kannski umdeilt, en hún leit á fanga sem fólk. Hún kom með mennskuna og gaf mönnum von. Vonin er bara eitt það mikilvægasta sem hægt er að gefa mönnum í þessari stöðu. Þeir fengu tækifæri til að finna sjálfa sig og vinna í sér. Hin og þessi námskeið voru í boði. Að vinna með höndunum og list, að ógleymdum sjálfstyrkingarnámskeiðunum sem haldin voru reglulega, hugrænum atferlismeðferðum og reiðistjórnunarnámskeiðum.

Meðferðagangur
Þar störfuðu fyrst um sinn þrír. Þau náðu vel til fanganna. Í dag er einn meðferðarfulltrúi sem er á engan hátt boðlegt. Það er eins og verið sé að bíða eftir að hann gefist upp, þá verður hægt að loka því sem þeir kalla í dag edrúgang. Því miður. En kannski er það bara mín upplifun að allt það góða sem Margrét kom með hafi endað í pappírstætaranum hjá forstöðumanni, öll mennska farin.

Í dag er Litla-Hraun stjórnlaus dýragarður. Oft er sagt að þjálfarinn missi klefann, hann er búinn að missa húsið með áhugaleysi. Það skrifast á þann sem stýrir Litla-Hrauni, Halldór Val og kannski bara ofurlítið líka á alla aðra er koma að stjórnun fangelsismála innan stjórnsýslunnar! Ég get lofað einu: ef komið fram við fanga eins og hunda þá haga þeir sér eins og hundar, verða grimmari. En ef komið er fram við þá eins og manneskjur fara þeir kannski að haga sér eins og manneskjur. En hvað veit ég? Ég er bara fangi!

Ég væri glaður til í að hjálpa, deila minni sýn og hugmyndum. En það er kannski fyrir neðan virðingu fangelsismálastofnunar þar sem ég er einn af skítugu börnum hennar Evu! Hvernig væri að færa skólastarfið í fyrra horf þar sem menn gátu lært og höfðu sömu möguleika og hinn frjálsi maður? Þegar menn gátu tekið þátt í tímum með fjarfundarbúnaði.

Tölvur inn á klefum
Allt venjulegt námsefni fer fram í tölvu, tölvan í dag er það sem bækurnar og gamli góði blýanturinn voru hér áður, verkfæri þar sem allt er á einum stað og námsefnið á alnetinu. Það eru fyrstu þrír bekkirnir í grunnskóla sem hafa ekki tölvur, til að setja okkur í samhengi við það sem er að gerast í samfélaginu. Tölvur voru teknar af föngum vegna þess að nokkrir fangar brutu af sér og það er látið bitna á öllum. Litla-Hraun er deildarskipt eins og staðan er í dag. Sjö deildir. Engin mismunun. Menn vinna sér inn réttindi, gamla góða gulrótarkefið. Menn verða hafa eitthvað til að vinna að. Í dag fer allt fram í gegnum tölvur. Af hverju má fangi ekki vera upplýstur um hvað er að gerast utan girðingar, hvernig verður hann betri ef honum er bara alltaf haldið í myrkrinu? Dýrin eru að vísu verðlaunuð fyrir gott verk, með nammi. Það þarf að vera miklu meiri viðvera og virkni í fangelsunum. En hvað veit ég? Ég er bara fangi!

Fleiri úrræði
Það er ekki nóg að vera með opin fangelsi þó þau séu frábær, ég ætla ekki að gera lítið úr þeim. Það verður líka að vera eitthvað að gera fyrir vistmenn annað en að hangsa. Það þarf að vera tilgangur, það er ekki nóg að henda bara föngum á milli geymslna! Tökum dæmi af einu af þessum opnum úræðum. Það er tekið beint upp úr skýrslu Ríkisendurskoðanda sem kom út í nóvember 2023, og snertir Sogn hvað varðar vinnu og virkniúrræði:

„Framboð starfa, náms og annarra virkniúrræða
 Boðið er upp á tækifæri til starfa, náms og annarrar virkni í Fangelsinu Sogni. Sú vinna
 sem föngum býðst er t.a.m. störf í eldhúsi, við fiskeldi, garðvinnu, viðhald og umhirðu á
 hænum sem haldnar eru á staðnum. Þá bjóðast ýmis störf í nágrenninu í samvinnu við
 bændur og aðra aðila.“

Allt lítur þetta vel út á prenti en reyndin er önnur. Garðvinna og viðhald á Sogni er bara yfir sumartímann sem telur heila þrjá mánuði. Fiskeldi og ýmis störf í nágrenninu í samvinnu við bændur og aðra aðila er ekki lengur í boði og megum við þakka það metnaðarleysi forstöðumanns á Litla-Hrauni, Hólmsheiði og Sogni. Hjá honum er enginn vilji að hafa fangelsi sem betrun, stað til að hjálpa mönnum að vinna í sjálfum sér eða finna sjálfa sig. Það er enginn hvati til að gera betur. En hvað veit ég? Ég er bara fangi!

Eftirfylgnin
Þegar fangi kemur út er ekkert sem tekur við, ekkert sem tekur utan um hann. Fangelsismálastofnun og starfsmenn Verndar berja sér á brjóst fyrir Vernd en því miður er hún barn síns tíma. Vernd var hugsuð fyrir þá sem höfðu ekki í nein hús að venda. Vernd á vel við þá sem eru einstæðingar, ekki fjölskyldufólk, þar sem fanginn getur ekki verið með fjölskyldunni sinni á einum af mikilvægustu stundum dagsins, „kvöldmatartíma“ því hann/hún á að vera inni á Vernd milli kl 18 og 19 alla virka daga en ekki um helgar. Skýringin er sú að hægt verði að fylgjast með hvort fanginn sé í neyslu, já fangar fá sér ekki um helgar! FANGI sem er fjölskyldumaður/kona á Vernd þarf að vinna fyrir leigu á rúmi (fangar deila herbergi með öðrum föngum á Vernd) um 100.000 kr á mánuði. Þeir reka líka heimili fyrir fjölskyldur sínar auk þess að burðast með aðrar skuldir sem hlaðast upp á þeim tíma sem fangarnir hafa verið frá, fyrir utan himinháan dóms- og sakarkostnað. Ef fangi hefur getu og er fær um, ætti hann að vera með ökklaband heima hjá sér á Verndartímanum sem og ökklatímanum. Ef við horfum á samfélagsþjónustu þá er hún 2 ár og verið er að tala um að lengja hana í 3 ár. Sá sem er búinn að vera lengi inni í fangelsi upplifir sig utangátta, þar sem geta hans hefur verið skert í virkni og hugsun. En hvað veit ég? Ég er bara fangi!

Meðferðarúrræði fyrir fanga
Eins og staðan er dag er engin meðferðaráætlun í gangi líkt og kveðið er á um í lögum um fullnustu refsinga:

„Fangelsismálastofnun skal, í samvinnu við fanga, gera meðferðaráætlun fyrir fanga sé það
 talið nauðsynlegt að mati sérfræðinga Fangelsismálastofnunar. Áætlunina skal gera eins
 fljótt og kostur er eftir að afplánun hefst og endurskoða eftir atvikum meðan á afplánun
 stendur.“

Ég hugsa að það sé hægt að telja á fingrum annarrar handar, ef það er yfirleitt hægt, það að finna undirskrift fanga með uppáskrifaða meðferðaráætlun. Mér skilst að sálfræðingar Fangelsismálastofnunar séu fjórir og svo hefur bæst við geðheilsuteymi. Tveir til þrír sálfræðingar sem gera lítið annað en að taka snubbótt viðtöl og mæla með lyfjanotkun við ópíum og ADHD, kannski fer ég með rangt mál. Er eðlilegt að einn maður taki 18 pillur á dag? Ég veit um einn fanga sem er búinn að vera að biðja um hjálp. Það svar sem hann fær er að fangelsi sé ekki staður til að vinna úr áföllum. En er fangelsi ekki bara besti staðurinn til að byrja að vinna í áföllum og sjálfum sér? Þegar viðkomandi er kominn í þessa stöðu? En hvað veit ég? Ég er bara fangi!

Meðferð snýst ekki bara um vímuefni. Nei, hver og einn fangi á sína áfallasögu sem þarf
að vinna með. Vímuefni verða oftast birtingarmyndin þar sem hver og einn leitar sér lausnar í vímu vegna vanlíðunar. Það sem gleymist alltof oft er að athuga upphafið og rót vandans. Ég er engin fræðimaður, en ég er manneskja sem veit hvernig það er að lenda í og sitja í fangelsi. Er ekki kominn tími til að skríða upp úr skotgröfum embættismannsins og fara að vinna með fanga sem fólk, ekki bara einhverjar tölur eða enn eitt líkanið á excel? Það verður enginn árangur í betrun eða meðferð ef mennskan og kærleikurinn er ekki með í ráðum. Það þurfa allir að finna að þeir hafi tilgang! En hvað veit ég? Ég er bara fangi!

Hvernig manneskjur viljum við?
Ég sem manneskja hef alveg fundið fyrir uppgjöf og hugsað til hvers er að lifa þessu lífi. Það þurfa allir að hafa tilgang, ef það er enginn tilgangur þá er bara eitt sem tekur utan um fangann. Það er systir óttans, eyðandi eymdin. Starfsmenn fangelsismálastofnunar eru með líf og heilsu manna í höndum sér í þessu meingallaða fangelsiskerfi. Mörg þeirra halda að þau séu betri en skjólstæðingar sínir, en ég leyfi mér að segja að þar fara þau villur vegar. Hafið hugfast að fæstir sem eru í fangelsi hafa fengið sömu spil og þau í upphafi. En hvað veit ég? Ég er bara fangi!

Hvernig vill samfélagið fá fanga aftur út í samfélagið, virka eða óvirka? Eins og staðan er í dag þá er enginn vilji hjá stjórnendum fangelsa eða ráðamönnum að fangar fái að finna til mennskunnar. Eins og staðan er í dag eru fangelsin mislélegar kjötgeymslur.

En hvað veit ég? Ég er bara fangi!

Framtíð frelsis eða alræðisvald?

Á ógnarhraða ferðumst við inn í stafrænan heim og á sama tíma hverfur vald almennings yfir eigin lífi. Samskipti, viðskipti og fjármál eru nánast alfarið háð alnetinu, en hvað gerist ef alnetið bilar eða hrynur? Hvað ef stjórnvöld og stórfyrirtæki öðlast alræðisvald yfir fjármálum, upplýsingum og persónulegum gögnum almennings?

Hér verður farið yfir hvernig aukið rafrænt eftirlit, fjármálakerfi án reiðufé og hvernig aðgerðir stjórnvalda hafa smám saman verið að rýra persónufrelsi og færa samfélög nær stjórnarháttum fyrri einræðisríkja. Einnig verður stiklað á leiðum til að verja frelsi einstaklingsins og koma í veg fyrir að þessi þróun leiði okkur inn í, „Alræðisríkis Kúgun“.

Takmörkun á reiðufé

Í mörgum löndum er reiðufé á hröðu undanhaldi og almenningur er þvingaður til að notast við rafrænar greiðslur. Þó það virðist vera þægilegt og einfalt, gerir þessi þróun almenning háðan fjármálakerfi sem stjórnvöld og bankar ráða yfir. En hvað gerist ef tæknin bregst? "Computer says no", ekkert samband við alnetið og enginn kemst í peningana sína?

Við slíkar aðstæður gæti samfélagið lamast. Verslanir gætu ekki afgreitt viðskiptavini, fólk gæti ekki keypt nauðsynjar og daglegt líf myndi stöðvast. Dæmi: Í náttúruhamförum eins og fellibylum hafa rafmagnsleysi og netbilanir valdið því að fólk hefur ekki getað keypt mat eða lífsnauðsynjar.

Svört markaðsviðskipti myndu blómstra, þar sem vörur og þjónusta yrðu gjaldmiðill í stað rafrænna greiðslna. Dæmi: Í Grikklandi árið 2015, þegar fjármálakreppan reið yfir og bankar lokuðu, gátu aðeins þeir sem áttu reiðufé keypt mat og nauðsynjar. Þeir sem treystu alfarið á rafrænar færslur stóðu hjálparvana.

Á sama tíma yrði ljóst hversu mikið vald stjórnvöld og bankar hafa yfir fjármálum almennings, þar sem rafrænir reikningar gætu verið frystir eða gerðir óaðgengilegir. Dæmi: Í Kanada árið 2022 frystu stjórnvöld bankareikninga mótmælenda án dómsúrskurðar, sem sýndi hversu auðvelt það er fyrir stjórnvöld að takmarka aðgengi fólks að eigin fjármunum.

Þessi þróun útilokar einnig viðkvæma hópa, eins og eldri borgara og efnaminni einstaklinga, sem oft eiga erfitt með aðlagast tækninni og eru háð opinbera kerfinu. Án reiðufé verður þessi hópur algjörlega háður fjármálakerfi sem getur útilokað þá með einu músarklikki.

Aukin völd löggæslu og stjórnvalda

Löggæsla um allan heim er nú að sækjast eftir alræðisvaldi sem minnir óneitanlega á aðferðir Gestapo í Þýskalandi og Stasi í Austur-Þýskalandi. Með tæknilegum úrræðum eins og allsherjarvöktun, andlitsgreiningu og fjármálalegum inngripum eru stjórnvöld sífellt meira og meira að skerða frelsi borgaranna, sem þau réttlæta með sinni forræðishyggju, „öryggi og forvarnaraðgerðum“, sem ber keim af aðferðum Gestapo og Stasi á einum myrkustu tímum sögunnar.

Með rafrænu eftirliti, gagnaöflun og andlitsgreiningu hafa stjórnvöld auknar heimildir til að fylgjast með borgurum sínum, skrásetja hegðun þeirra og jafnvel beita þeim fjárhagslegum þvingunum. Dæmi: Patriot Act í Bandaríkjunum veitti stjórnvöldum auknar heimildir til að fylgjast með borgurum sínum eftir hryðjuverkaárásirnar 2001. Þessi lög hafa verið gagnrýnd fyrir að skerða friðhelgi einkalífsins. Og í Kína hefur "Social Credit System" verið innleitt, þar sem borgarar eru metnir eftir hegðun sinni og geta misst aðgang að opinberri þjónustu ef þeir fara ekki að kröfum stjórnvalda.

Það sem áður var handvirk njósnastarfsemi, eins og hjá Stasi í Austur-Þýskalandi, er nú sjálfvirkt og nákvæmara en nokkru sinni fyrr með gervigreind og ofurgagnagreiningu. Dæmi: Í Bretlandi hafa lögregluyfirvöld prófað andlitsgreiningu í rauntíma á fjölförnum stöðum, sem hefur leitt til þess að saklausir einstaklingar hafa verið ranglega merktir sem glæpamenn. Og í Frakklandi voru drónar notaðir til að fylgjast með borgurum í COVID-19 faraldrinum og tryggja að útgöngubann væri virt.

Þessi þróun hefur einnig mikil áhrif á fjölmiðlafrelsi. Í mörgum löndum hafa stjórnvöld aukið áhrif sín á fjölmiðla og samfélagsmiðla, ritskoðað gagnrýnis raddir og stjórnað upplýsingaflæði með stafrænum leiðum. Dæmi: Í Rússlandi hafa stjórnvöld notað netritskoðun til að hindra aðgang almennings að óháðum fjölmiðlum, sem tryggir að aðeins samþykktar upplýsingar fá að berast út. Og á tímum Gestapo var fjölmiðlafrelsi afnumið og aðeins áróður stjórnvalda var leyfður.

Það sem áður krafðist umfangsmikillar leyniþjónustu er nú framkvæmt á sekúndubroti með örfáum skipunum í hugbúnaði.

Hvernig getur almenningur varið sig?

Þegar stjórnvöld og stórfyrirtæki auka völd sín í skjóli stafrænnar þróunar, verður almenningur að vera vakandi og grípa til aðgerða. Ef ekkert er að gert, gæti eftirlitskerfið fest sig í sessi og svipt einstaklinga fjárhagslegu og persónulegu frelsi sínu.

Viðhalda reiðufé sem valkosti
Reiðufé tryggir að almenningur hafi full fjárráð og vald á sínum fjármunum, og eigin viðskiptum. Ef það hverfur, verður fólk algjörlega háð rafrænum greiðslukerfum sem stjórnvöld og bankar stjórna.

Efla gagnrýna hugsun og upplýsingalæsi
Mikilvægt er að skilja hvernig stjórnvöld og stórfyrirtæki beita tækni til að auka vald sitt. Almenn krafa um gagnsæi í lagasetningu um stafrænt eftirlit og persónuvernd er nauðsynlegt til að koma í veg fyrir misnotkun.

Nota dulkóðuð samskipti
Friðhelgi einkalífsins er sífellt ógnað með stafrænu eftirliti. Notkun dulkóðaðra samskiptaleiða, eins og Signal og ProtonMail, geta hjálpað einstaklingum að vernda sig gegn óþarfa vöktun.

Standa gegn ritskoðun og misnotkun á tækni
Fjölmiðlafrelsi er undirstaða lýðræðis. Mikilvægt er að styðja sjálfstæða fjölmiðla og krefjast þess að samfélagsmiðlar og önnur stafræn tól séu ekki notuð sem vopn til pólitískrar kúgunar.

Niðurstaða

Stafræn þróun hefur fært samfélaginu ýmis tækifæri, en á sama tíma aukið efnahagslega stjórn stjórnvalda og stórfyrirtækja. Við stöndum á tímamótum þar sem tæknin veitir ómæld þægindi en getur jafnframt leitt til stjórnkerfis sem rænir fólk fjárhagslegu og persónulegu frelsi.

Ef við grípum ekki til aðgerða núna og stöndum vörð um frelsið, munum við í framtíðinni standa frammi fyrir spurningunni:
Hvernig leyfðum við þessu að gerast?

Í nútíma samfélagi þar sem réttarríkið og mannréttindi eru hornsteinar lýðræðisins, er óumdeilanlegt að tryggja að  menn sem eru grunaðir um refsiverðan verknað fái sanngjarna málsmeðferð innan hæfilegs tíma. Samt sem áður vekja langvarandi rannsóknir og fjársvelti til löggæslu upp miklar spurningar, ekki síst þegar þjóðin sjálf er að standa í stríðsrekstri sem krefst tugi milljarða króna.

Er ekki kominn tími á að við sem samfélag byrjum að taka til heima hjá okkur og hættum þessari minnimáttarkennd?

Endurskoðun á sakamálarannsóknum

Í grein eftir Hildur Sverrisdóttir er lagt til að settur verði hámarkstími á sakamálarannsóknir, sönnunarbyrði færð yfir á lögreglu og tryggðar bætur fyrir óhóflega langar rannsóknir. Eftir að ár hefur liðið frá upphafi rannsóknar, þarf lögregla að fá dómstólaheimild til að halda áfram. Slíkar breytingar eru grundvallaratriði til að koma í veg fyrir óréttláta meðferð og draga úr þeim neikvæðu áhrifum sem langvarandi rannsóknir hafa á menn með réttarstöðu sakbornings, þar sem þeim er haldið í gíslingu.

Fjárhagsleg þversöng

Við stöndum frammi fyrir mótsögninni þar sem ríkið fjársveltir löggæslu en ver tugum milljarða í stríðsrekstur. Það að taka þátt í fjárhagslegum stuðning við hernaðaraðgerðir á meðan löggæslan er fjársvelt, er eins galið og hægt er. Er ekki kominn tími á að við sem þjóð endurskoðum forgangsröðunina og leggjum aukið fé í að tryggja innviði samfélagsins og réttindi borgara.

Áhrif og afleiðingar

Langvarandi og ómarkvissar rannsóknir ásamt fjársvelti til löggæslu er ekki aðeins óréttlátt gagnvart einstaklingum sem lifa í óvissu, heldur dregur það úr trausti á stjórnvöld og réttarkerfið í heild sinni. Við verðum að spyrja okkur hvort fjárfestingar í stríðsrekstri séu réttlætanlegar miðað við þær grundvallarþarfir sem við vanrækjum innanlands.

Niðurstaða

Íslenska samfélagið stendur frammi fyrir áskorun að endurmeta hvernig fjármunum er forgangsraðað. Með því að setja skýrari ramma um rannsóknir sakamála hjá lögreglu getum við byggt upp samfélag sem virðir mannréttindi og býður upp á réttlæti og öryggi fyrir alla. Það er kominn tími til að við sem samfélag stöndum saman í baráttunni fyrir réttlæti. Við verðum að hætta að flagga fánanum á endalausum stríðsrekstri og forgangsraða fjármunum í þágu þjóðar.

Bati innan fangelsiskerfisins

Þegar undirritaður horfir í baksýnisspegilinn með smá beisku en þó með þakklæti í brjósti og huga. Sé ég hvar gleði og þjáning ferðast á lífshjóli batans, þar sem þær vagga fram og aftur á akri lífsins.

Þrátt fyrir að Ísland sé eina Norðurlandaþjóðin sem enn fylgir refsistefnu í fangelsismálum, má finna betrun í grasrótarstarfi Bata Akademíunnar, þar sem félagasamtökin vinna að endurhæfingu og betrun í samstarfi við fanga og fyrrum fanga.

Lífið er síbreytilegt, og hvert andartak speglast í eilífð augnabliksins.

Þegar ég hugsa til baka þá hefst saga Bata Akademíunnar og það grasrótarstarf sem hefur umbreytt virkni og hópefli í Íslenskum fangelsum árið 2004, þegar Tolli og Mundi byrjuðu að koma með fundi á Litla-Hraun, sem hefur verið nær óslitin hefð í rúm 20 ár. Þar sem undirritaður kynntist þessu óeigingjarna starfi þeirra og hefur verið hluti af því starfi síðan, en þó með hléum.

AA starf og uppbygging innan fangelsa

Eins og með allt, þá byrjar allt á einhverju og við getum kallað það grasrótina sem var að mestu leyti byggð á AA fundum. Þessar litlu tengingar sem uxu í þjáningu eymdarinnar urðu til tengingar þar sem menn upplifðu von og traust. Þar sem upphafsmenn Bata Akademíunnar byrjuðu að styðja við fanga innan fangelsisins.

Með tímanum fór hugleiðsla og jóga að fléttast inn í fundina, hugleiðslunni höfðu þeir kynnst í gegnum Hugleiðslu- og friðarmiðstöðina á Grensásvegi. Með samvinnu þeirra var þýddur bæklingur um núvitund eftir Paul Gilbert og Choden, sem var sérstaklega þýddur með það í huga að kenna föngum á Litla-Hrauni og Bitru sem er Sogn í dag núvitund. Núvitund hefur reynst ómetanleg tækni til að styrkja fanga í erfiðum aðstæðum, „sagt af reynslu”.

Smá saman myndaðist öflugt AA samfélag innan veggja fangelsisins sem varð sjálfbært með tímanum. Samstarfið við edrú fanga skilaði sér í fjölbreyttum viðburðum, svo sem AA ráðstefnum og kynningu á óhefðbundnum leiðum eins og hugleiðslu og jóga.

Nánari samskipti og jákvæðar breytingar

Meðan Margrét Frímannsdóttir var forstöðumaður fengu fangar stundum að taka þátt í hugleiðsluhelgi í Hlíðardalsskóla sem var haldin á tveggja mánaða fresti. Þessar hugleiðluhelgar voru skipulagðar af fyrrum fanga, með aðstoð grasrótarinnar sem var til staðar fyrir hann í hans aðlögun að samfélaginu.

Grasrótarstarfið þroskaðist og á endanum var Bata Akademían stofnuð sem formleg félagasamtök. Samtökin halda reglulega fundi í fangelsunum á Hólmsheiði og Litla-Hrauni. Vaxtakippur hefur átt sér stað innan Bata Akademíunnar, þó Bata Akademían hafi upphaflega byrjað að vinna með karlföngum, þá hefur starfið vaxið og dafnað, og Bata Akademían hefur byggt upp öflugt starf meðal kvenfanga. Fyrrum kvenfangar hafa bæst í hópinn með rödd valkyrjunnar, og gefið rýminu nýjan lit. Í gegnum Covid-tímabilið notuðu samtökin fjarfundabúnað til að viðhalda starfinu, með fundi tvisvar í viku, þar sem öndunartækni og hugleiðsla var kennd.

Mikilvægi jafningjastuðnings

Kjarninn í þessu starfi er að mæta föngum sem jafningjar, með virðingu og kærleik að leiðarljósi. Bata Akademían leggur áherslu á að hjálpa föngum að finna sinn innri kraft, taka ábyrgð og byggja upp betra líf.

Árangurinn er óumdeilanlegur; fjöldi einstaklinga hefur náð að breyta lífi sínu til hins betra í gegnum starf Bata Akademíunar.

Samstarf við ríkið - aftur út í samfélagið

Undir ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur voru myndaðir starfshópar, þar sem fulltrúar annarra ráðuneyta voru fengnir til að koma með tillögur að úrbótum í fangelsismálum. Þar var Þorlákur Morthens fenginn ásamt Agnari Bragasyni sem er í dag forstöðumaður Batahúsins, en Agnar er einn af þeim sem hóf að starfa með grasrótinni meðan hann var að afplána sinn dóm. Í framhaldi var Bati Góðgerðarfélag stofnað, sem rekur þrjú búsetuúrræði fyrir fanga bæði karla og konur, sem eru að koma út í samfélagið og hefur árangur þess gefið góða raun.

Eftirspurn eftir þessum úrræðum er mikil, og ljóst að nauðsynlegt er að efla og styrkja þau enn frekar.

Svett á Sogni og Kvíabryggju

Á síðasta ári byrjaði Bata Akademían að koma reglulega með Svett á Sogn, hefur það styrkt og kjarnað hópinn betur saman er þar dvelja, sem hefur haft jákvæð áhrif á orku og jafnvægi einstaklinganna, með sérstakri áherslu á að efla sjálfsábyrgð þeirra. Einnig hefur Bata Akademían farið með Svett á Kvíabryggju.

Íslenska leiðin

Engin önnur starfsemi innan Íslenskra fangelsa hefur skilað jafn góðum árangri og grasrótarstarf Bata Akademíunnar. Samfellt ferli frá fangelsi og út í samfélagið, þar sem einstaklingar eru stuttir til hæfnis og bata, það hefur skilað þeim árangri að hægt er að tala um „Íslensku leiðina“.

Það fallega við þetta óeigingjarna starf er að við erum allavegana, við rennum til á svellinu og okkur er rétt hjálparhönd, í mildi kærleikans.

Þetta er þverfaglegt samstarf fanga, fagaðila í áfallameðferð og fíknifræði, auk aðila frá helstu meðferðarstofnunum.

Þrátt fyrir að ýmis vandamál séu enn til staðar í fangelsismálum hefur „Íslenska leiðin“ sannað sig sem fyrirmynd í endurhæfingu, betrun og betri framtíð.

Það má ekki gleyma því að allt þetta starf hefði ekki verið gerlegt án Fangelsismálastofnunar, og eiga þau sem hafa tekið þátt í þessari þróun mikið þakklæti skilið. „Takk, takk fyrir okkur, takk fyrir ykkur.“