Að lenda í fangelsi er áfall. Það er bæði áfall fyrir þann sem fer í fangelsi og líka aðstandendur viðkomandi. Í raun tekur það jafnvel meira á aðstandendur en þann sem situr inni. En því miður er þessi hópur fólks týndur í kerfinu. Aðstandendur eiga erfitt með að leita sér hjálpar vegna þeirrar skammar sem þeir upplifa og fangar fá takmarkaða hjálp þótt þeir gjarnan vildu þiggja hana. Flest allir innan kerfisins glíma við ýmsar raskanir, áföll og fíknir sem eiga sinn þátt í að viðkomandi er í þeirri stöðu sem hann/hún eru í. Kerfið er eins grátt og það getur verið. Það má ekki sýna tilfinningar. Tilfinningar eru eins og blygðunarlaust klám.

Í upphafi skyldi endinn skoða

Dómsmálaráðherra og æðstu forkólfar innan Fangelsismálastofnunar fara mikinn þar sem allt á að verða svo frábært með nýju fangelsi og fjölgun rýma á Sogni. Allt lítur þetta voðalega vel út á prenti og í orði. Hvað ætla þau að gera við þessa 14 einstaklinga sem verður bætt við á Sogn? Það er ekki nóg bara að fjölga rúmum. Það þarf líka að vera eitthvað við að vera fyrir þessa einstaklinga. Staðan á Sogni er þannig í dag að þar eru ekki næg verkefni fyrir þá vistmenn sem þar eru fyrir. Hvernig væri að byrja á réttum enda?

Í upphafi skyldi endinn skoða segir máltækið. Það er eins og það sé ætlun kerfisins að framleiða bara iðjuleysingja og glæpamenn. Hvernig væri að byrja núna að gera betur? Síðustu ár hefur átt sér stað algjör stöðnun í meðhöndlun fanga, algjör hnignun í mannlegri nálgun. Sem lýsir sér best í því stjórnleysi sem þrífst á Litla-Hrauni. Þar ríkir sú ranga hugsun að fangar eiga ekki að geta fylgt þróun samfélagsins og vaxið sjálfir sem manneskjur inni í fangelsi. Þegar Hólmsheiðin var byggð átti allt að verða svo miklu betra en hún var í raun ákveðið stórslys þegar kemur að aðbúnaði fyrir fanga.

Hólmsheiðin var hönnuð sem móttöku- og gæsluvarðhaldsfangelsi, og kvennaálmu var bætt við síðar, en í dag er hún í raun orðin afplánunar-og öryggisfangelsi. Aðbúnaðurinn sem þar er hæfir engan vegin því hlutverki. Með margumtöluðu nýju fangelsi vona ég innilega að það verði sett meiri hugsun í aðbúnað fyrir fanga í virkni og andlegri vinnu. Að fangelsiskerfið verði fært í nútímabúning þar sem fangar geti fylgt samtímanum í þeirri stöðu sem þeir eru. Að fangar hafi eitthvað við að vera og að það nýja fangelsi verði ekki enn ein skrímsla geymslan.

Allt hækkað nema laun fanga

Dagpeningar, laun/þóknun og fæðispeningar er eitthvað sem þarf að taka strax til endurskoðunar. Fangar verða að geta haldið smá sjálfsvirðingu þó takmörkuð sé. Fangar sem vinna fá í laun/þóknun 415 kr. á tímann. Þeir fangar sem hafa enga vinnu fá 3.150 kr á viku í dagpening til að kaupa sér nikótín eða það sem þeir þurfa.

Þeir fangar sem elda ofan í sig sjálfir fá 1.700 kr á dag sem er engan vegin nóg ef við horfum þá verðlagsþróun sem átt hefur sér stað í samfélaginu. Laun/þóknun hafa ekki hækkaði síðan árið 2009. Þá í 415 kr. Þá kostaði sígarettupakkin rúmar 500 kr EN í dag kostar sígarettupakkin 1.700 kr. Að fá 3.150 kr á viku í dagpeninga er skammarlegt ef horft er til verðlagsþróunnar í samfélaginu. Að fangar fái 415 kr á tímann fyrir vinnuframlag sitt er satt að segja ömurlegt. Þetta er mikil niðurlæging og vanvirðing við einstaklinginn.

Fangar í ruslflokki

Nú segja fagaðilar við fanga að fangelsi sé ekki rétti staðurinn til að vinna í áföllum. Mín skoðun er sú að fangelsi sé reyndar besti staðurinn til að vinna í áföllum. Þegar fanginn er fyrst kominn í þessa stöðu verða til tækifæri til að gera eitthvað. En eftir því sem lengra líður og ekkert er gert verður oft erfiðara að nálgast meinið. Ég hef orðið vitni að því þegar fangar festast í spíral áfalla sem ekki hefur verið unnið úr. Það er sorglegt. Það að fangar þurfi að fá leyfi til að leita sér hjálpar hjá sálfræðingum utan fangelsisins á sinn eigin kostnað sýnir getuleysi starfsmanna geðsviðs fangelsismálastofnunar. Sálfræðitími kostar 23.500 kr og síðan þarf viðkomandi að koma sér sjálfur til og frá sálfræðingi.

Þetta er mikill kostnaðarauki. Einn sálfræðitími getur því kostað fanga sirka 65 klukkustundir í vinnu. Er það sanngjarnt? Þetta er eins óheilbrigt og það verður. Þetta er í raun hreint og klárt ofbeldi. Annað dæmi gæti verið þegar fangi vill fá klippingu. Hún kostar 6.500 kr sem gerir 16 vinnustundir fyrir fangann. Er það sanngjarnt? Enn og aftur er verið að níðast á fanganum. Það er reynt eins og hægt er að hamla föngum að geta sótt sér aðstoð eða haldið sér til. Þetta er ekkert annað en ofbeldi eða mannfyrirlitning. Af hverju þarf að koma fram við fanga eins og rusl. Það er mín upplifun að okkar prúða samfélag hafi með öllu okkar góða fólki flokkað fanga í ruslflokk. Það virðist því miður gleymast hjá góða fólkinu að fangar eiga líka fjölskyldur sem allar hafa tilfinningar.

Fagurgali í stað aðgerða

Það vantar ekki fínu orðin á heimasíðu fangelsismálastofnunar en þar segir: „Meginmarkmið með fangelsun: Að föngum sé tryggð örugg og vel skipulögð afplánun, að mannleg og virðingarverð samskipti verði höfð í fyrirrúmi og fyrir hendi verði aðstæður og umhverfi sem hvetur fanga til að takast á við sín mál.„ Eina innistæðan í þessum fína orðaflaumi er: „mannleg og virðingarverð samskipti verði höfð í fyrirrúmi“, restin er innihaldslaust skraut. Því miður. Ég spyr í einlægni, hvað varð um endurhæfinguna og þá betrun sem áður var í fangelsiskerfinu? Skyldi einhverjir fleiri spyrja sig að því?

Nú stendur til að lagt verði fram nýtt frumvarp sem á að veita lögreglu víðtækari heimildir til endurheimtar ávinnings af afbrotum. Þó þessar breytingar séu ætlaðar til að auka skilvirkni og efla getu lögreglu í baráttunni gegn peningaþvætti og fjármögnun hryðjuverka, þá eru þær ekkert annað en aðför að stjórnarskránni sem leggur ríka áherslu á að vernda mannréttindi, þar á meðal réttinn á friðhelgi einkalífs. Í Stjórnarskrá kemur skýrt fram:

• 71.grein: Þar segir að allir skulu njóta friðhelgi einkalífs, heimilis og fjölskyldu. Einnig er kveðið á um að ekki megi safna upplýsingum um einkalíf manna, nema samkvæmt dómsúrskurði eða sérstakri lagaheimild.
• 72.grein: Tryggir að eignarrétturinn sé friðhelgur og að engan megi skylda til að láta af hendi eign sína nema samkvæmt lögum og gegn fullum bótum.

Í frumvarpinu er lagt til að lögreglan fái heimild til að óska eftir upplýsingum frá fjármálafyrirtækjum án dómsúrskurðar. Slík heimild er mikið áhyggjuefni þar sem hún eykur verulega möguleika á því að lögreglan geti handahófskennt rannsakað fjármál einstaklinga án nokkurs eftirlits.

Sagan hefur sýnt að lögregluyfirvöld sem hafa notið of mikils sjálfstæðis án gagnsæis og eftirlits eru mun líklegri til að misbeita valdi sínu. Þessar breytingar fara á svig við persónuverndarlög, þar sem þau leggja mikla áherslu á vernd einstaklinga gagnvart óréttmætri og ólögmætri vinnslu persónuupplýsinga. 

Þá er áhugavert að skoða að í þessu frumvarpi er nýtt fyrirkomulag sem gerir ráð fyrir stofnun sérstakrar einingar hjá héraðssaksóknara til að endurheimta ávinning af afbrotum. Á prenti virkar þetta sem jákvætt skref en um leið vekur það spurningar um sjálfstæði og vald þessarar einingar, í ljósi þess að lögreglan hefur þegar sýnt merki um ofríki og spillingu.

Að auki vekja breytingar á ákvæðum sakamálalaga, sem auðvelda lögreglu að haldleggja eignir, alvarlegar áhyggjur. Með því að veita lögreglu slíkar heimildir án nægilegra varna gegn misnotkun skapast hætta á að borgarar geti orðið fyrir óréttlátum og jafnvel ólögmætum afskiptum af hálfu yfirvalda.

Það er óhætt að segja að slíkar lagabreytingar, sem auka vald lögreglu án þess að styrkja jafnframt eftirlit með beitingu þess valds, grefur undan grundvallaratriðum lýðræðisins. Í lýðræðisríki á lögreglan ekki að vera yfir lög hafin, heldur þvert á móti á hún að vera undir ströngu eftirliti til að tryggja að hún misnoti ekki vald sitt.

Þetta frumvarp er ekki bara hættulegt það er stórhættulegt, þar sem það er teiknað upp með það í huga að veita lögreglu einræðislegt vald, sem opnar hlið af valdníðslu af verstu sort og umbreytir lögreglu í óhefta drottnara sem starfa án laga og réttar, þar sem mannréttindi verða af máð af vettugi lýðræðisins.

Ef þessar breytingar á löggjöfinni fara fram án þess að bætt sé úr núverandi vanköntum í eftirlitskerfinu, er hætta á að við sjáum aukna spillingu og valdníðslu lögreglu, sem getur haft alvarlegar afleiðingar fyrir samfélagið í heild sinni. Það er skylda stjórnvalda að tryggja að breytingar á lögum styrki réttarkerfið án þess að fórna grunnstoðum réttarríkisins.

Eins og þetta frumvarp horfir fyrir mér er þetta klár aðför að stjórnarskrá og lýðræði landsins, því tel ég nauðsynlegt að Alþingi og aðrir hlutdeildaraðilar í íslenskri stjórnsýslu beiti sér fyrir því að koma á skilvirkara sjálfstæðu eftirliti með lögreglu. Það er brýnt að slíkt eftirlit sé meðhöndlað af óháðum aðila sem hefur það hlutverk að gæta að hagsmunum almennings og standa vörð um borgaraleg réttindi gegn mögulegri misbeitingu lögregluvalds, "Stasi".

Ég tek heilshugar undir með formanni Afstöðu og vil leggja áherslu á mikilvægi þess að fangar hafi greiðan aðgang að netinu, þegar horft er til menntunar í þessu samhengi, þá er sérstaklega brýnt að huga að þeim áskorunum sem fangar standa frammi fyrir þegar kemur að námi og tryggja þeim sömu tækifæri til menntunar eins og öðrum í samfélaginu.

Það virðist alveg hafa gleymst hjá þeim sem fara með fangelsismál að nútíma nám er ógjörningur án tölvu. Í dag fer nær allt nám fram í gegnum tölvur; þær eru bækurnar, skólataskan og skjalageymslan. Tölva er ómissandi þegar kemur að menntun, það eru lágmarks mannréttindi að fangar hafi jafnan aðgang til náms og aðrir.

Áhrif tölvunotkunar á nám fanga

Samkvæmt vitneskju undirritaðs og þeim upplýsingum sem hann hefur aflað sér var útskriftarhlutfall fanga í framhalds- og háskólanámi margfalt hærra þegar tölvur voru leyfðar í lokuðum fangelsum. Á síðustu árum hefur orðið gríðarleg tæknibylting í námi, þar sem tölvur eru ómissandi hluti þess. Þessi þróun hefur orðið til þess að fangar í lokuðum fangelsum verða útundan, þar sem þeim er meinaður aðgangur að nauðsynlegri tækni til að stunda nám á jafnréttisgrundvelli.

Lágmarks mannréttindi

Aðgangur að tölvum er ekki munaður heldur lágmarks mannréttindi í nútímasamfélagi. Tæknileg einangrun fanga er skref aftur á bak þegar kemur að menntun, endurhæfingu og samfélagsaðlögun.

Tölvunotkun hefur margþætt og jákvæð áhrif, hún veitir föngum aðgang að menntun og þjóðfélagsmálum, heldur þeim virkum og auðveldar þeim að aðlagast samfélaginu að nýju. Nútíma atvinnulíf krefst þekkingar á tölvu, með því að takmarka aðgang fanga að þessari tækni er verið að gera þá að eftir bátum samfélagsins. Þetta eykur hættuna á að þeir fari aftur í afbrot þar sem þeir standa verr að vígi til atvinnulífsins. 

Hvatar til náms og endurhæfingar

Fangelsi eiga ekki að vera geymslur; þau eiga að vera endurhæfingarmiðstöðvar sem styðja við betrun einstaklinga. Nauðsynlegt er að innleiða hvata innan kerfisins sem hvetur fanga til náms eða annarrar uppbyggilegrar starfsemi, svo þeir geti snúið aftur út í samfélagið með ný markmið og leið til betra lífs.

Ef fangar eru hvattir til náms með bættum kjörum og auknum möguleikum á menntun, aukast líkurnar á því að þeir nýti fangavistina til uppbyggingar fremur en áframhaldandi óreglu og óminnis. Til þess að þetta sé mögulegt, þurfa fangar að hafa aðgang að tölvum alla daga, frá morgni til kvölds.

Hvatar geta verið félagslegir, fjárhagslegir eða fræðilegir. Félagslegir hvatar geta falið í sér aukin réttindi fyrir þá sem stunda nám, fjárhagslegir geta veitt afslátt af sektum og sakarkostnaði eða tryggt aðgang að vinnu innan fangelsis, og fræðilegir verið í formi námsstyrkja eða aukins stuðnings við menntun. Slíkir hvatar leiða til jákvæðra breytinga í hugsun og hegðun, sem er lykillinn að nýjum tækifærum.

Samfélagslegur ávinningur

Það er samfélagslegur ávinningur að fangar hafi aðgang að tölvum og menntun. Með því að gera þeim kleift að afla sér þekkingu og færni minnka líkur á endurteknum brotum og skilar til samfélagsisns sterkari og betri einstaklingum. Skilaboðin ættu að vera skýr: Menntun er máttur, lykillinn að betra lífi, samfélagið á að styðja við þá sem vilja breyta lífi sínu.

Það er kominn tími til að endurskoða núverandi stefnu um að takmarka aðgang fanga að tölvum. Þeir sem vilja mennta sig eiga ekki að vera hindraðir í því. Með hvetjandi úrræðum og aðgengi að tölvum er hægt auka möguleika fanga að betra lífi og skapa betra samfélag fyrir alla.

Fangelsismál á Íslandi hafa lengi verið til umræðu, sérstaklega vegna hve hár kostnaður er við hvern fanga og endurkomu. Samkvæmt upplýsingum frá Fangelsismálastofnun er kostnaður við hvern fanga á bilinu 17,7 til 21,5 milljónir króna á ári, eða um 48.500 til 58.900 krónur á dag. Þetta eru verulegar fjárhæðir sem kalla á endurskoðun á núverandi kerfi.

Rafrænt eftirlit

Ein leið til að draga úr þessum kostnaði er að auka notkun rafræns eftirlits með ökklabandi. Kostnaður við slíkt eftirlit er töluvert lægri, þarna er hægt að spara tugi ef ekki hundruðir milljóna á ári. Með því að lengja þann tíma sem einstaklingar afplána með rafrænu eftirliti og fjölga þeim sem nýta þetta úrræði, mætti spara verulegar fjárhæðir.

Atvinnuþátttaka fanga utan fangelsa

Annað úrræði er að leyfa föngum í opnum fangelsum að stunda vinnu utan fangelsis. Með því að selja vinnu framlag þeirra á almennum markaði gæti hluti tekna runnið til fangans sjálfs, en afgangurinn til fangelsis kerfisins. Þetta myndi ekki aðeins draga úr kostnaði heldur einnig stuðla að endurhæfingu og betri aðlögun að samfélaginu.

Skortur á meðferðaráætlunum

Samkvæmt reglugerð um fullnustu refsinga skal Fangelsismálastofnun, í samvinnu við fanga, gera meðferðaráætlun fyrir hvern fanga. Því miður hefur komið í ljós að slíkar áætlanir hafa því miður ekki verið gerðar, samkvæmt skýrslu ríkisendurskoðun. Þetta bendir til skorts á skipulagi og metnaði innan kerfisins, sem þarf að bæta til að tryggja markvissa endurhæfingu.

Þörf á viðhorfsbreytingu

Til að ná fram þessum breytingum er nauðsynlegt að viðhorfsbreyting verði innan stjórnkerfisins. Fangelsi eiga ekki að vera lélegar kjöt geymslur, fangelsi á að vera endurhæfingarstöð þar sem einstaklingar fá endurhæfingu til betrunar. Með því að innleiða nýjar aðferðir og leggja áherslu á endurhæfingu má skila samfélaginu betri einstaklingum og draga úr endurkomutíðni fanga.

Fangelsi á ekki að vera bákn

Það er kominn tími til að endurskoða refsivörslukerfið á Íslandi, og kveðja gamlan draug. Með aukinni notkun rafræns eftirlits, atvinnuþátttöku fanga utan fangelsa og markvissum meðferðaráætlunum má draga úr kostnaði og bæta endurhæfingu. Þetta krefst viðhorfsbreytingar og aukins metnaðar innan stjórnkerfisins, og ávinningurinn fyrir samfélagið verður óumdeilanlegur.

Allar breytingar krefjast dug og þor.

Vernd hefur verið hluti af íslensku samfélagi í meira en 60 ár. Í upphafi var áfangaheimilið hugsað sem leið fyrir fyrrverandi fanga til að aðlagast samfélaginu á ný, en í dag er spurningin hvort Vernd sé ekki orðin meira lík einkareknu fangelsi? Hlutverk Verndar hefur þróast á þann hátt að fangar sem vilja nýta sér rafrænt eftirlit þurfa að vera vistaðir þar og greiða leigu fyrir vistina. Hvernig stendur á því að Fangelsismálastofnun getur gert þá kröfu að fangi borgi fyrir afplánun sína á Vernd og það sé eini kosturinn til að fangi komist á rafrænt eftirlit?

Félagasamtökin Vernd hófu formlega starfsemi 1. febrúar 1960 að undirlagi Þóru Einarsdóttir. Markmiðið var að styðja einstaklinga sem hafa lokið afplánun fangelsisdóms. Lög samtakanna voru mótuð eftir norrænni fyrirmynd og kveða á um að Vernd skuli aðstoða fyrrum fanga við að yfirstíga byrjunarörðugleika við þáttöku í lífinu að nýju, meðal annars með því að útvega þeim húsnæði, vinnu og sálfræðilega aðstoð. Markmiðið var að efla samhygð og skilning í samfélaginu á högum fanga og fjölskyldna þeirra, sem og að aðstoða þá við að endurheimta traust og aðlögun að samfélaginu.

Áfangaheimili Verndar opnaði fyrst á Stýrimannastíg 9 í Reykjavík og veitti þeim húsaskjól sem áttu um sárt að binda, bæði fyrrverandi föngum og þeim sem bjuggu við bág kjör. Reykjavíkurborg greiddi húsaleiguna og velvildarfólk gaf Vernd innbú með það að markmiði að styðja samtökin. Í dag er Vernd staðsett á Laugateigi 19 í Reykjavík. Mikið vatn hefur runnið til sjávar frá stofnun Verndar.

Ólíkar aðstæður fanga

Fangar fá því miður ekki málefnalega meðferð þar sem tekið er tillit til aðstæðna hvers og eins. Það er gríðarleg mismunun á milli fanga þegar kemur að búsetu þeirra á Vernd. Fangar sem eru búsettir á höfuðborgarsvæðinu hafa betri möguleika á að viðhalda tengslum við fjölskyldu og samfélag sitt. Fangar sem búsettir eru utan höfuðborgarsvæðisins eru svo gott sem sviptir þeim möguleika að umgangast sína nánustu á meðan þeir dvelja á Vernd. Þetta er klár mismunun.

Til að útskýra þetta betur, skulum við skoða þrjú mismunandi dæmi:

• Fangi A: er í takmörkuðu sambandi við fjölskyldu sína eða engu. Hann á í engin hús að venda og á erfitt með að fóta sig í lífinu, hann vantar vinnu og húsnæði til búsetu. Vernd hentar honum fullkomlega til að koma undir sig fótunum.
• Fangi B: er búsettur fyrir utan höfuðborgarsvæðið. Eina leiðin fyrir hann til að vera í sambandi við fjölskyldu sína er í gegnum síma eða tölvu. Hann getur ekki tekið þátt í daglegu lífi fjölskyldu sinnar, eða tengst því samfélagi sem hann ætlar að snúa aftur Hann er í alveg sömu stöðu og þegar hann var í fangelsi þegar kemur að samverustund með fjölskyldu sinni og því samfélagi sem hann ætlar að búa í.
• Fangi C: er búsettur á höfuðborgarsvæðinu, Hann er í góðum tengslum við fjölskyldu sína, hann getur tekið takmarkaðan þátt í daglegu lífi þeirra, hann á auðvelt með að halda tengslum við sitt samfélag. Þessi fangi á fjölskyldu og rekur heimili með öllu tilheyrandi, hann á í fullu fangi með að greiða niður sakarkostnað og þær skuldir er hafa hlaðist upp á meðan á afplánun hefur staðið. Vernd hamlar dagleg tengsl hans í lífi fjölskyldunnar og þá sérstaklega einni mikilvægustu stund dagsins, „úlfatímanum“.

Íþyngjandi leigukostnaður fyrir fanga

Til að komast á rafrænt eftirlit verður fangi fyrst að klára skyldubundna dvöl á Vernd, sama hvaðan af landinu hann kemur. Sú vist kostar 100.000 kr. á mánuði og eru flest herbergin þar tveggja manna. Fyrir þá sem eiga fjölskyldu, reka heimili og eru jafnvel að greiða niður uppsafnaðan sakarkostnað er þetta mjög þungbær fjárhagslega byrði. Þetta er klárlega ekki réttlát meðferð á skjólstæðingum og sýnir hversu langt Vernd hefur fjarlægst upphaflegan tilgang sinn.

Það er mikilvægt að spyrja sig, hvers vegna þarf fangi sem er að ljúka afplánun að greiða fyrir vistun sína? Að fangar þurfi að fjármagna afplánun sína virðist vera ákveðin tegund þrælahalds. Fangar líta á Vernd sem opið fangelsi, ekki áfangaheimili eins og Vernd vill telja sig vera, þar sem þeir eru ekki aðeins sviptir frelsi heldur einnig skyldaðir til að taka þátt í sjálfboðavinnu til að mæta kröfum um virkni hafi þeim ekki tekist að útvega sér vinnu á meðan á dvöl þeirra stendur. Þeir eru skyldaðir til að greiða fulla leigu þrátt fyrir að hafa engar tekjur af sjálfboðastarfi sínu.

Tæknin gerir Vernd úrelt úrræði

Í ljósi þeirrar tækni sem er til staðar í dag, til dæmis GPS-tæknin, eða önnur snjalltæki, má velta því fyrir sér hvort núverandi kerfi Verndar sé úrelt. Það að fangi sem á heimili á Akureyri, Egilsstöðum eða annars staðar á landsbyggðinni, þurfi að vera vistaður í Reykjavík á Vernd til að vera gjaldgengur á rafrænt eftirlit, skapar hindranir fyrir þá sem vilja halda tengslum við fjölskyldu sína og samfélag. Þetta er hrein og klár mismunun, þar sem búseta ræður miklu um hvernig fangar geta tengst aftur nærumhverfi sínu.

Dagskrá Verndar er vandamál fyrir þá sem eru með fjölskyldu

Fangar á Vernd mega vera úti frá klukkan 07:00 til 23:00 alla virka daga, um helgar mega þeir vera úti frá klukkan 07:00-22:00. Hins vegar þurfa þeir að vera inni á Vernd á virkum dögum milli kl. 18 og 19 en þess þarf ekki um helgar. Þeir missa því af kvöldverðinum, sem er mikilvægasti samverutími fjölskyldunnar. Einnig eru börn oftast að klára tómstundaæfingar um þetta leyti. Þessari reglu þarf að breyta ef ætlunin er að styrkja fjölskyldutengsl og aðlögun fanga að samfélaginu.

Áföll og fíknivandi

Stór hluti fanga á við fíknivanda að stríða og hefur upplifað alvarleg áföll á lífsleiðinni. Á meðan fangavist stendur fá þeir mjög takmarkaða aðstoð til að vinna úr þeim áföllum og persónuleikaröskunum sem þeir burðast með. Það er samfélagsleg ábyrgð að veita þeim viðeigandi aðstoð, t.d. aðgang að þerapista eða sálfræðingi og að hún sé niðurgreidd af ríkinu. Það gæti hjálpað þeim að byggja sig upp, bæði andlega og félagslega, og um leið skapast betra samband þeirra við samfélagið þegar afplánun lýkur.

Fjármál Verndar og gagnsæi

Það er nauðsynlegt að ræða fjármál Verndar. Vernd fær fjárframlög frá Fangelsismálastofnun fyrir hvern fanga, auk þess sem fangar greiða fyrir dvöl sína þar. Opinberar skýrslur um rekstur Verndar eru af skornum skammti sem vekja spurningar um gagnsæi í rekstrinum. Hægt er að skoða ársreikninga hjá flest öllum opinberum fyrirtækjum og þar með talið Fangelsismálastofnun, hins vegar er hvergi hægt að finna ársreikning Verndar, þar sem Vernd felur sig á bak við það að vera góðgerðarfélag sem lýtur ekki sömu reglum og einkahlutafélög.

Er Vernd opið fangelsi eða áfangaheimili?

Að lokum er nauðsynlegt að spyrja: Er Vernd áfangaheimili eða opið fangelsi? Það er taktlaust að vista fanga úr öllum landshlutum á einu svæði þegar tæknin getur boðið upp á annað, með einfaldari úrræðum sem taka mið af einstaklingnum. Til þess þarf að endurskoða reglur Verndar.

Þegar ég skoða málið heildstætt get ég ekki komist að annarri niðurstöðu en að Vernd sé einkarekið fangelsi undir regnhlíf félagasamtaka.

Fangar eru ekki bara tölur á blaði! Þeir eru manneskjur með mismunandi þarfir.

Það er kominn tími til að við sem samfélag kveðjum gamla tímann og hugsum kerfið upp á nýtt. Að refsivistarstofnarnir endurskoði og nútímavæði reglur sínar og úrræði, og finni lausnir sem henta frelsissviptum einstaklingum í nútíma samfélagi.

Ólafur Ágúst Hraundal