Gestapómenning í skjóli öryggis

Það ríkir undarleg kyrrð í samfélaginu gagnvart þróun sem ætti að vekja upp háværar viðvörunarbjöllur. Lögregluyfirvöld og þá sérstaklega ríkislögreglustjóri virðast nú á ferðinni með að festa í sessi vald sem skerðir borgaralegt frelsi og dregur úr gagnsæi, án ábyrgðar.

Nýlega var Finnbogi Jónsson aðstoðaryfirlögregluþjónn greiningardeildar ríkislögreglustjóra, á Bylgjunni. Þar fór hann með hræðsluáróð í anda “vók” að reyna að hafa áhrif á Hæstarétt í hinu svokallaða hryðjuverkamáli fyrir hönd embættisins, þrátt fyrir að það hafi verið tekið fyrir á tveimur dómstigum og vísað frá. Það virðist eiga að beita dómstól lýðræðisins þrýstingi einmitt af þeim sem ættu að halda sig við lög og reglur, en ekki smíða sinn eigin veruleika. Til dæmis, má nefna þegar faðir ríkislögreglustjóra sætti ekki ákæru í hryðjuverkamálinu, að því er best verður séð vegna vensla hans við ríkislögreglustjóra. 

Rannsóknaraðferðir sem flokkast sem „óhefðbundnar“ virðast notaðar í síauknum mæli til að réttlæta valdbeitingu, sem annars hefði verið talin ólögmæt. Sérstaklega má nefna forvirkar rannsóknarheimildir sem embættið virðist telja sig geta beitt án skýrrar lagastoðar, og vilja en frekari heimildir til vöktunar. Þar sem yfirvöld geta fylgst með „Pétri eða Páli“, og þeim sem koma að stjórnmálum eða gagnrýna stjórnvöld. Þetta er ekki lengur spurning um öryggi, þetta er farið að snúast um hverjir mega hugsa, tala og mótmæla.

Í nýrri skýrslu greiningardeildar ríkislögreglustjóra, sem kom út í apríl 2025, kemur fram að helsta hryðjuverkaógnin á Íslandi stafi nú af einstaklingum og litlum hópum sem sækja innblástur í ofbeldisfulla hægri öfgahyggju. Aldrei áður hafa öfgahópar og hryðjuverkasamtök átt jafn greiðan aðgang að einstaklingum um allan heim, samsæriskenningum er dreift á dulkóðuðum stafrænum vettvangi. Greiningardeildin bendir á að áhrif slíkra hópa muni aukast á komandi árum, sérstaklega meðal ungs fólks. Það sem áður var hliðarsena internetsins er nú orðinn meginstraumur í upplýsinga- og áróðursstríði.

Íslensk yfirvöld sem erlend beina líka sjónum að annarri sviðsmynd sem er hálf kjánaleg í stóru samhengi, til dæmis að mótorhjólagengi séu ein af stóru ógnum samfélagsins. Þetta er frekar kaldhæðnislegt þar sem starfsmenn ríkisins eru sjálfir með einn mótorhjóla club, en þessi klúbbur virðist vera undanþeginn frá þeirri stimplun að vera „gengi“. Þessi svokallaða ógn, eru miðaldra karlmenn og konur sem hafa sama áhugamálið, að njóta þess frelsis að þeysa um á stál fáknum.

Á sama tíma eru dregnar upp sviðsmyndir sem eiga sér enga stoð í raunveruleikanum, „leikmynd“ sem ætlað er að réttlæta lagasetningu, víðtækara eftirlit og rýmri rannsóknarheimildir. Líkt og bent var á í skýrslu ríkislögreglustjóra frá 2015, voru það einkum aðkomnir vígamenn sem tengdust Ríki íslams sem taldir voru ógn, en í nýjustu skýrslu er áherslan orðin önnur: nú er það hægri öfgahyggja innanlands sem skapar mesta ógn, samkvæmt greiningu greiningardeild lögreglu og íslenskra stjórnvalda.

Þetta leiðir hugan að stærri spurningu: Hvernig ætla lögregluyfirvöld að nota þessar upplýsingar? Er verið að efla öryggi samfélagsins, eða er verið að festa í sessi rýmri heimildir til vöktunar, handahófskenndrar skráningar og pólitískrar stimplunar?

Ofan á þetta bætist sú alvarlega ásökun að innan embættisins sjálfs ríki spillingar menning og óheiðarleiki. Fjöldi mála, hvort sem um er að ræða hvarf haldlagðra muna, ásakanir um ofbeldi eða misnotkun valds, virðist fá að líðast án þess að neinn beri ábyrgð. Ef almenningur hegðaði sér með sama hætti, væri hann setur á bak við lás og slá.

Ef samfélagið ætlar að vernda lýðræðið, þarf að krefjast gagnsæis, ábyrgðar og virðingu fyrir grundvallarréttindum borgaranna. Við megum ekki missa okkur í nafni öryggis, þegar eftirlit og ofbeldi fær að blómstra í skjóli laga, „söngkórsins“ án þeirra erum við hætt komin. Veraldarhyggja og forræðisandi innan þeirra stofnana sem eiga að standa vörð um réttarríkið lyktar sífellt meir af ofbeldinu sem við þekkjum úr sögunni „þriðjaríkið“. Þar sem yfirvaldið var hafið yfir borgarann!

Við sem þjóð verðum að spyrja: Hvað gerist þegar Lögregluyfirvöld verða að öryggisógn? Hver verndar þá frelsi borgaranna?