Tími formanns Afstöðu liðinn

Guðmundur Ingi Þóroddsson, formaður Afstöðu, virðist brenna meira fyrir að berjast fyrir erlenda fanga en fyrir samlanda sína. Hann talar sífellt um jafnræði, en er blindur á þá staðreynd að íslenskir fangar sitja eftir, án raddar og án stuðnings. Upp á síðkastið hefur Afstaða birt yfirlýsingar eða fréttir sem snúast eingöngu um útlendinga, á meðan hafa íslenskir fangar gleymst.

Útlendingar fá mildari meðferð

Tökum dæmi sem sýnir skýrt að erlendir ríkisborgarar sitja styttra í fangelsi en Íslendingar í sambærilegum málum.

• Erlendur ríkisborgari með 16 ára dóm situr aðeins 5 ár í lokuðu og opnu fangelsi, síðan 2 ár á Vernd og 1 ár á ökklabandi. Hann er í raun 3 ár að „spóka sig“ í íslensku samfélagi áður en honum er vísað úr landi.
• Íslenskur ríkisborgari með sama dóm þarf hins vegar að sitja 7 ár og 8 mánuði í lokuðu og opnu fangelsi áður en hann kemst á Vernd þar sem hann afplánar 2 ár og svo 1 ár á ökklabandi. Samtals er hann 2 árum og 8 mánuðum lengur í fangelsi.

Það ríkir ekki jafnræði, það eru forréttindi að vera af öðru þjóðerni. Þeir sem hafa enga tengingu við Ísland, fá mildari meðferð en þeir sem eiga fjölskyldu, maka og börn hér á landi. Þeir sem þurfa raunverulega að fóta sig að nýju í íslensku samfélagi sitja eftir, á meðan erlendir fangar ganga fyrir í opin úrræði sem voru upprunalega hugsuð sem brú að samfélagslegri aðlögun.

Orð og verk fara ekki saman

Guðmundur Ingi segir sjálfur að lausnin sé einföld og stöðva þurfi mismununina:

„Tryggjum að allir, óháð þjóðerni, hafi jafnt aðgengi að samfélagsþjónustu. Með því léttum við á fangelsiskerfinu, spörum fjármuni og sýnum að réttarríki Íslands byggist á jafnræði og mannréttindum. Réttarríki sem mismunar eftir þjóðerni er ekki raunverulegt réttarríki. Við skorum á dómsmálaráðherra að tryggja jafnræði allra gagnvart lögunum.“

En hér blasir við hrópandi ósamkvæmni: hann talar um jafnræði „óháð þjóðerni“ en leggur alla baráttu sína í að verja rétt erlendra fanga, á meðan íslenskir fangar fá hvorki sömu meðferð né stuðning.

Það er ekki laust við að hræsnin sé augljós. Guðmundur Ingi og Afstaða börðust hart á sínum tíma fyrir því að erlendir fangar sem biðu brottrekstrar úr landi fengu að fara á Vernd og á ökklaband. Það vekur hins vegar upp stóru spurninguna: Eiga Íslendingar ekki líka að fá reynslulausn eftir helming dóms, líkt og erlendu fangarnir? Hvernig væri að formaður Afstöðu myndi nú berjast fyrir alla fanga, ekki bara öðruvísi, hinseginn og erlenda fanga?

Rökin standast ekki

Guðmundur Ingi og Afstaða halda því fram að útlendingar séu í verri stöðu, fjarri fjölskyldu og menningu. En hvað ef fanginn á maka á Íslandi? Hvað ef hann fær heimsóknir nokkrum sinnum í viku? Fangelsisvist er ekki minna þungbær fyrir Íslending sem á fjölskyldu og þarf að sætta sig við að vera töluvert lengur í fangelsi en erlendir fangar. Rökin um félagslega einangrun útlendinga molna þegar litið er á raunveruleikann: þeir fá að tengjast samfélaginu í allt að þrjú ár áður en þeim er vísað úr landi og jafnvel stofna fjölskyldu í milli tíðinni.

Ferðatöskur og yfirborðsmennska

Síðasta stóra aðgerðin sem Afstaða flaggaði var að afhenda ferðatöskur til erlendra fanga sem ljúka afplánun. Þetta var kynnt sem mannúðarverk, að tryggja að þeir gætu stigið út í lífið með „reisn“. En hvað með íslenska fanga sem losna? Hvar eru töskurnar fyrir þá? Þeir eru látnir yfirgefa fangelsið með allar sínar eigur í glærum ruslapoka.Hvar er stuðningurinn fyrir þá sem þurfa raunverulega að byrja uppá nýtt í Íslensku samfélagi? 

Á meðan erlendir fangar fá ferðatöskur frá Afstöðu, fara íslenskir fangar út með eigur sínar í glærum ruslapoka.

Eftir að Afstaða komst í snertingu við ríkisspenan virðist allur fókus hafa farið í það að líta sem best út á við, þegar það kemur að almenningsáliti, með erlenda fanga í forgrunni. Íslenskir fangar sem þurfa á raunverulegum stuðningi að halda, eru settir á bekkinn.

Ójafnræði sem bítur íslenska fanga

Kerfið er þegar yfirfullt og sprungið, árlega fyrnast tugir dóma vegna skorts á plássi. Samt eru opin úrræði eins og Kvíabryggja og Sogn í stórum stíl nýtt fyrir erlenda ríkisborgara sem hafa engin tengsl við Ísland og eru sendir úr landi afplánun lokinni.

• Á Kvíabryggju eru um 50% fanga erlendir.
• Á Sogni eru um 33% erlendir.

Af hverju ganga erlendir fangar fyrir í úrræðum sem eiga að hjálpa mönnum að fóta sig að nýju í íslensku samfélagi? Íslenskir fangar sem eiga fjölskyldu sitja eftir og litið er framhjá jafnræðisreglunni.

Kominn tími á breytingar

Guðmundur Ingi hefur talað hátt um jafnræði, en hann sér það aðeins í eina átt. Hann hefur gleymt því að jafnræðisreglan gildir líka fyrir Íslendinga. Þegar formaður Afstöðu brennir meira fyrir málstað erlendra fanga en síns eigin samlanda, að nota nafn samtakanna í yfirborðsmennsku á borð við töskur í stað þess að berjast fyrir raunverulegum umbótum, þá er eitthvað farið úrskeiðis.

Afstaða sem félag fanga og aðstandenda á að berjast af heilindum fyrir alla fanga, ekki aðeins erlenda. Samtökin þurfa forystu sem vinnur í raun fyrir alla, í stað þess að einblína á útvaldan hóp til að líta vel út í fjölmiðlum. Því spyr ég hvort ekki sé kominn tími á nýja forystu Afstöðu. Núverandi formaður hefur verið í fararbroddi þessarar fylkingar frá upphafi, í þessu forystu starfi sem og öðrum eru breytingar nauðsynlegar til að koma í veg fyrir stöðnun og tryggja að félagið starfi af krafti, heilindum og með ferska sýn.